یک نقاشی قاجاری از شکارگاه فتحعلی شاه بر دیوارگنبد کاخ ریـاست جمـهوری هند با اشعار فارسی.
یک تابلو نقاشی ایرانی درون کاخ ریـاست جمـهوری هند با اشعار فارسی
هر سلسله حکومتی قدرتمند و طولانی از خود آثار هنری، نقاشی نشانه آ معماری و فرهنگی و تمدنی برجای مـی گذارد درون اینکه این تمدن را حتما به آن سلسه حکومتی منسوب کرد و یـا بـه قوم و زبان آن حکومت و یـا مذهب آن حکومت و یـا بـه فرد خاصی از آن حکومت اختلاف وجود دارد اما رایج تر منسوب آن بـه سلسه حکومتی هست مثلا آثار دوره صفوی و یـا آثار دوره گورکانی بیشتر مرسوم است. نقاشی نشانه آ بنا براین درون دوره گورکانیـان هند کـه خود از فارس زبانان ناحیـه شرق خراسان بزرگ بودند و علاقه فراوانی بـه هنر و معماری صفوی و زبان فارسی داشتند آثار ارزشمندی بجای مانده کـه در این مقاله بـه آنـها آثار گورکانی هند لقب خواهیم داد. نقاشی نشانه آ علاوه بر اینـها درون سالن پارلمان هند و در ایوانـهای کاخ ریـاست جمـهوری هند(دوره استعمار) نقاشی ها و اشعار فارسی بسیـار زیبایی ترسیم شده یک نقاشی زیبا از شکارگاه فتحعلی شاه درون کاخ ریـاست جمـهوری نشان مـی دهد کـه روابط فرهنگی سیـاسی هند و ایران درون دوره قاجار و پس از گورکانیـان نیز بسیـار نزدیک بوده است.
نفوذ فرهنگ و زبان فارسی درون هند که تا حدی عمـیق و گسترده بوده هست که حتی انگلیسیها کـه فرهنگ و زبان فارسی را بـه درستی یکی از عوامل ضد سلطه خود درون هند تلقی مـید، وادار شدند اهمـیت آن را بشناسند و این احساس حتی بعد از استقلال نیز ادامـه یـافت.
بریتانیـایی ها به منظور آموزش فارسی به مقامات خود درون هند، دانشکدهای درون کلکته احداث د که تا این مقامات بتوانند درون اداره حکومت از مدارک و اسنادی کـه همـه آنـها بـه فارسی بود، استفاده کنند.
همچنین بعضی از اینـها از های خود خواستار شدند کـه کتابهایی را بـه ویژه درباره تاریخ هند بهفارسی تألیف کنند.
اولین نخست وزیر هند پاندیت جواهرلعل نـهرو درون کتاب معروف خود بهنام «کشف هند» (Discovery of India) نظر داده است: نقاشی نشانه آ درون مـیان ملتها و نژادهای بسیـار کـه با هندوستان تماس داشتند و در زندگانی و فرهنگ هند نفوذ کردهاند، قدیمـیترین و با دوامترین آنـها، ایرانیـان هستند. درون نتیجه روابط نزدیکی هند و ایران و تأثیر فرهنگ فارسی درون این کشور، فرهنگی جدید بهوجود آمد کـه آن را فرهنگ مشترک تلقی مـیکنند.
تاج محل اگرا
ساختمان آرامگاهی کـه در آن زمان 40 مـیلیون روپیـه هزینـه درون بر داشت. و از سوی منتقدان و حتی فرزند ارشد شاه نماد اسراف کاری و بدعت و خرافه پرستی و شرک تلقی مـی شد امروزه بزرگترین منبع درآمد توریستی دولت هند است. و بزرگترین نماد عشق محبت و وفاداری درون جهان تلقی مـی شود و از عجایب هفتگانـه ثبت شده درون یونسکو و مـیراث جهانی است. اورنگ زیب پسر شاه جهان (1658-1707) بخاطر ساخت همـین آرامگاه بر ضد پدر کودتا کرد و پدر را هشت سال و تا زمان مرگ زندانی کرد . اتهام پدر اسرافکاری – کارهای شرک آمـیز و خلاف شریعت اسلام بود. اورنگ زیب بسیـاری از نمادها و مظاهر هنری مانند مجسمـه های فیل و مجسمـه های اله های هندی را کـه شرک آمـیز مـی دانست نابود کرد او برخلاف پدر تعصب شدید سنی داشت اما شاه جهان فردی متعصب نبود او درون مذهب هم شیعی بود و هم سنی درون اطراف او هنرمندان شیعی زیـادی بودند بسیـاری از اطرافیـان او مسلک صوفی گرایـانـه داشتند کـه با آیین سلفی سنی درون تعارض بود. او درون آخر عمر علاقه شدیدی بـه کارهای هنری نشان مـی داد او تصمـیم گرفت به منظور همسر ی کـه او را بی نـهایت دوست مـی داشت آرامگاه باشکوهی بسازد طرح اولیـه تقلید از آرامگاه همایون شاه دهلی بود خود بنای آرامگاه همایون را معماران ایرانی ساخته بودند اما بنای آگرا با بهترین و گرانترین سنگها ساخته شد کـه هزینـه هایی سرسام آور داشت. سنگتراشی ها و برجسته کاری های سنگی ، گل های برجسته روی سنگ مرمر، نوشته های بریده شده با سنگ و در رنگهای مختلف زیبایی تاج محل را درون زمان خود بی نظیر کرد.
شاه جهان اگر چه به منظور بدست آوردن زیبا رویی بنام ارجمند بانو مرتکب قتل شد اما سعی کرد خطاهای خود را جبران کند. او قصد داشت یک تاج محل دومـی هم تماما با سنگ سیـاه به منظور خودش درون روبروی تاج محل سفید درون کنار رود یمنا (جمنا) بسازد او خود را بخاطر جفای و ظلمـی کـه برای بدست آوردن ارجمند بانو مرتکب شده بود بنده ای روسیـاه مـی دانست. ارجمند بانو فردی کـه قربانی زیبایش شد و برابر گزارش ها او هرگز علاقه ای بـه دنیـای حکام و قدرتمداران نداشت و از سیـاست بی زار بود او بیشتر بـه امور خیریـه علاقه داشت که تا به دسیسه های درباری و حکومتی. چون این دسیسه های درباری بود کـه شوهر اول او را قربانی کرده بود. و اگر چه او را بـه مقام بانوی اول هندوستان و بانوی ممتاز رساند اما او روحی بشدت آزرده خاطر داشته است. بـه خاطر قتل شوهرش بدست عوامل شاهزاده خرم (شاه جهان) .
رابیند رانات تاگور، شاعر و اندیشمند بنگالی هند تاج محل را “قطره اشکی بر رخسار تاریخ” نامـیده است. همسر یک افسر بریتانیـایی درون قرن نوزدهم مـیلادی نوشته بود: “اگر قرار هست برای من هم تاج محلی دیگر بسازند، حاضرم فردا بمـیرم”.ادوین آرنولد”، شاعر انگلیسی، درون توصیف تاج محل مـی نویسد: “این ساختمان بـه مانند دیگر بناها، صرفا یک کار معماری نیست، بلکه روی سنگ های زنده آن اشتیـاق و علاقه شدید عاشقانـه یک امپراتور حک شده است.” و جهانیـان تاج محل را بـه عنوان یکی از هفت عجایب دنیـا شناخته اند.
داستان بنای این مجموعه عمارات مجلل کـه در وسط آن گنبد تاج محل چون نگینی مـی درخشد، بر ارزش تاریخی این شاهکار هنری افزوده است. تاج محل، درون واقع، باشکوه ترین هدیـه یک شاه بـه همسر از دست رفته اش هست و پایـه های آن بر عشق وافر شاه جهان گورکانی بـه ارجمند بانوی (ایرانی تبار ) استوار است
ارجمند بانو یکی از اشراف ایرانی با نام عبدالحسن آصف خان و متولد شـهر آگرای هند بود. “نور جهان”، کـه ارجمند بانو و همسر محبوب جهانگیر شاه گورکانی (پدر شـهزاده خرم ) بود سرگذشت نور جهان که خود قصه شنیدنی مفصلی دارد درون سیـاست و دولتداری هم نقش بارزی داشت.
نورجهان هنگامـیکه تنـها یکسال داشت بـه همراه خانواده اش بـه هند مـهاجرت کرد و مادرش به منظور رهایی از رنج سفر او را درون آب انباری رها کرد کاروان مسافرانی یزدی کـه بعد از او آن مسیر را پیمودند کودک را زنده یـافته با خود همراه بردند و در نـهایت درون دهلی او بـه خانواده خود ملحق شد.
شاهزاده خرم پسر جهانگیر شاه کـه در آتش عشق ارجمند بانو مـی سوخت، بنا بـه ضوابط سلطنتی با دو زن دیگر ازدواج کرد کـه اولی نیز از بستگان دربار صفوی ایران بود. اما خرم بعد از پنج سال انتظار بـه وصلت ارجمند بانو رسید.
او بعد از مراسم عروسی اعلام کرد کـه عروس تازه از سایر زنان دربار برتر و “ممتاز محل” است. ازآن بـه بعد ارجمند بانو با همـین نام و پسوند “بیگم” خطاب مـی شد. بـه نوشته یک تاریخ نگار دربار گورکانی هند کـه با نام “قزوینی” از او یـاد مـی شود، پیوند شاهزاده با دو همسر دیگرش تنـها حکم زناشویی معمولی را داشت و “خرم” هیچ زن دیگری را شایسته محبت و شیفتگی ای کـه نثار ممتاز محل مـی کرد، نمى دانست.
شاه جهان و ممتازمحل درون سال ۱۶۱۲ ازدواج د و ۱۸ سال با یکدیگر زندگی د. سال ١۶٢٨ شاهزاده خرم بر تخت طاووس هند نشست و به “شاه جهان” ملقب شد. ارجمندبانو ممتاز محل نمى خواست بـه مانند قدرتمندش درون امور اداری و سیـاسی دستی داشته باشد. درون عوض فهرست نام های زنان بیوه و کودکان یتیم را ترتیب مـی داد و از شوهرش مـی خواست کـه به نیـازهای آنـها رسیدگی کند و برای خانواده های بینوا نفقه تعیین مـی کرد. او نیز مانند شاه جهان بـه هنر و معماری علاقه داشت و در ساماندهی یک باغ پارسی درون کرانـه رود یـامونا درون شـهر آگرا، جایی کـه سرانجام محل آخرت او و تاج محل شد، نقش داشت.
ممتاز محل همسر دوم شاهجهان بود کـه در ۱۷ جون ۱۶۳۱ مـیلادی درون یکی از حملههای جنگی، شاهجهان ممتاز محل را کـه بسیـار دوست مـیداشت همراه بود. او باردار و در ماههای آخر بارداری بود. این نوزاد چهاردهمـین فرزندی بود کـه ممتازمحل بهدنیـا آورد و بود کـه نامش را «گوهرهبیگم» گذاشتند. اما ممتازمحل درون اثر وضع حمل جان باخت. تنـها 7 فرزند او زنده ماندند. هنگام درگذشت «ممتاز محل» ۳۹ سال بیش نداشت . گفته شده کـه او به شاه جهان چهار وصیت کرد کـه یکی از آنـها ساختن آرامگاهی بی همتا به منظور او بود. اما این موضوع صحیح بنظر نمـی رسد درون واقع این اراده خود شاه جهان بود کـه تصمـیم گرفت چنان آرامگاهی با شکوه بسازد.
سوگ واری و پرسه داری
به نوشته تاریخ نگاران، شاه جهان درون پی درگذشت محبوب ترین همراه زندگی اش خلعت شاهانـه اش را بـه عبای سفید عوض کرد و یک سال سوگوار و پرسه دار بود. شاهی کـه قبلا به منظور توسعه دامنـه سلطنتش خون فراوانی ریخته بود، گوشـه نشین شد و برای مدتی ش جهان آرا بـه امور دولتداری پرداخت. روایت حاکی هست که موهای سیـاه شاه جهان طی یکی دو ماه سوگواری سفید شد.
شاه جهان، همـینکه از چنگ رخوت رها شد، بهترین معماران و خوشنویسان را از سراسر هند و بیرون از آن فرا خواند که تا بنای یـادبود محبوب ازدست رفته اش را درون شـهر آگرا، پایتخت امپراتوری گورکانی، بسازند.
تاج محل درون واقع لقبی هست که بـه ارجمند بانو داده اند او را نور چشم و تاج سر و تاج محل و ممتاز محل و سرور و سرکار ناحیـه نامـیده اند. پیتر ماندی”، جهانگرد اروپایی سده ١٧ مـیلادی نیز درون نوشته هایش از “تاجِ محل، ملکه دربار گورکانی” نام مـی برد.
خود شاه جهان هم کـه سال ها بعد، بـه دست پسرش اورنگزیب زندانی شد و مدتی درون زندان لعل قلعه اگرا بـه سر برد، بعد از درگذشت کنار ممتاز محل زیر گنبد تاج محل بـه خاک سپرده شد.
ساختمان تاج محل
در وسط باغ بزرگ مستطیل شکلی در ارتفاع 3متر بنای آرامگاه تماما با سنگ مرمر سفید برپا شده است. داخل آرامگاه دو سنگ قبر مرمر بسیـار هنرمندانـه حکاکی و تزئین و بخط فارسی آراسته شده اند. و گنبد اصلی بر روی آن قرار گرفته است کـه قطر آن 17 م. وارتفاع آن 22.5 م. زیر گنبد گور ارجمند بانو و همسرش شاخ جهان فرار گرفته کـه سنگهای مرمر یک پارچه و حکاکی شده با گلهای برجسته و گلها و خط های بریده شد و پر شده با سنگهای رنگی زیبایی بی نظیری بـه بنا داده هست . وسعت باغ و مقبره تاج محل 17 هکتار است.
در دو طرف مقبره محل اسکان مـیهمانان و همچنین مسجد و نماز خانـه وجود دارد.
نقش ایرانیـان درون بنای تاج محل
باغ های ایرانی معمولا مستطیل شکل و چهار ظلعی بوده و بنای ارگ و اقامتگاه درون وسط باغ بنا مـی شده هست و جوی آب درون طول باغ جریـان داشته درون باغ آگرا بنا درون انتهای باغ قرار دارد اما کاوشـهای اخیر نشان داده کـه قرار بوده هست ادامـه باغ رود یمنا راقطع کند و در آن سو نیز باغی و آرامگاه هی با مرمر سیـاه احداث شود و رودیمنا درون مرکز باغ باشد..
در نوشته های تاریخ نگاران دربار گورکانی نام سی و هفت معمار آمده هست که درون طرح ریزی و ساختمان بناهای سلطنتی آن دوران سهم داشته اند بویژه کـه این بنا تقلیدی هست از بنای همایون شاه درون دهلی کـه معماران ایرانی آن را ساخته اند.
از معماران تاج محل کـه از آنـها نام باقی مانده هست مـی توان از عبدالحق شیرازی ، “اسماعیل افندی” یـا “اسماعیل خان” ایرانی تبار کـه در دربار عثمانی کار مـی کرد، مکرمت خان و عبد الکریم مامور خان از شیراز و استاد احمد لاهوری، مـهندس و اخترشناس ایرانی تبار متولد لاهور. بنا بـه یک دستنویس بازمانده از سده ١٧ مـیلادی، سرمعمار تاج محل و لعل قلعه (قلعه سرخ) دهلی همـین استاد احمد لاهوری بوده و خطاطی ها را نیز ایرانی از جمله استاد عیسی شیرازی انجام داده است. استاد عیسی شیرازی را بعضی اهل شیراز و عدهای وی را بدلیل لقبش کـه افندی بوده اهل استانبول دانستهاند. درون یک نسخه خطی بـه «استاد عیسی شیرازی نقشـه نویس» و «امانت خان شیرازی طغرانویس» اشاره شدهاست. جدای افراد نامبرده از فردی بـه نام جرونیمو ورونئو اهل ونیز هم نامبرده شدهاست. عبدالحق شیرازی کـه سال ۱۶۰۹ از شیراز بـه هند مـهاجرت کرد و به خاطر استعداد فوق العادهاش درون هنر خوش نویسی از سوی شاه جهان بـه «امانت خان» ملقب شد. بـه احتمال قریب بـه یقین، تمام خطاطیهای روی درون و دیوارهای تاج محل بـه امانت خان واگذار شده بود، چون تنـها نام اوست کـه به شکل «امانت خان الشیرازی» زیر یکی از خطاطیها درون ایوان جنوبی تاج محل حک شدهاست. امضای او حاکی از مقام بلند امانت خان درون دربار گورکانیـان نیز هست. درون بنای تاج محل آنچه کاملاً مسلم هست این هست که خط ثلث کتیبههای تاج محل کـه به رنگ مشکی بر زمـینـه مرمر سفید نشسته اثر امانت خان شیرازی است.
به گفته تاریخدان آمریکایی «مـیلو بیچ»، درون این مورد مـیتوان تنـها گمانـه زنی کرد کـه معمار اصلی تاج محل چهی بوده، اما این نکته روشن هست که خود شاه جهان بـه هنر معماری علاقه داشت ولابد درون طراحی تاج محل نیز دستکم نقش یک رایزن را داشتهاست. گفته مـیشود به منظور ساخت این بنا بیست هزار کارگر، استادکار، معمار، سنگتراش، نقاش، فلزکار و جواهرتراش بهمدت بیست و دو سال کار کردهاند.
شـهرت تاج محل باعث ورود سالانـه مـیلیونـها توریست بـه این مکان مـی شود بسیـاری از آنـها زنان و مردان جوانی هستند کـه برای ماه عسل بـه اینجا مـی آیند و مـی خواهند پیوند وفاداری و عشق جاودانـه داشته باشند.
تاریخ نگاران آن دوران، از این بنای یـادبود با نام «روضه ممتاز محل» یـاد کردهاند و برخی بر این نظراند کـه «تاج محل» مخفف «ممتاز محل» است. «پیتر ماندی»، جهانگرد اروپایی سده ۱۷ مـیلادی نیز درون نوشتههایش از «تاجِ محل، ملکه دربار گورکانی» نام مـیبرد.
شاهجهان جایگاهی را درون کنار «رود یمونا جمنا» به منظور این بنای بزرگ برگزید. تاجمحل آرامگاهی هست با ۵۸ متر بلندی، ۵۶ متر پهنا کـه در نزدیکی اگرا درون ایـالت اوتار پرادش هندوستان بر روی یک تخته عظیم ۱۰۰ متر × ۱۰۰ متر مرمرین ساخته شدهاست. گفته شده کـه سنگهای مـهم این بنا از ایران و افغانستان و چین آورده شده هست این بنای بزرگ، درون یک باغ پهناور ۱۸ هکتاری قرار دارد، کـه در مرکز این باغ یک نـهر آب طولانی وجود دارد کـه به شیوه باغهای ایرانی ساخته شدهاست.
شاهجهان قصد داشت به منظور خود نیز آرامگاهی درون کرانـه دیگر «رود یمنا/ جمنا» و برابر آن بسازد و این دو بنا را با پلی بـه یکدیگر متصل سازد. البته زیر گذری از زیر رودخانـه یمنا بین قلعه و تاج محل ایجاد شد. قرار بود کـه بر خلاف نمای تاج محل کـه از مرمر سفید است، آرامگاه شاه از مرمر سیـاه باشد. چند پارچه سنگ سیـاه نیز بـه داخل قلعه آورده شده است. اما کودتای اورنگ زیب و مخالفتش با این معماری عظیم باعث شد کـه آرامگاه دوم هرگز برپا نشود و شاه پس از 8 سال زندانی درون کنار همسرش آرام گیرد.
تاج محل از سال ۱۹۸۳ جزو مـیراث جهانی یونسکو درآمده و درون نظر سنجی بزرگ جهانی درون سال ۲۰۰۷ مـیلادی کـه در ۸ ژوئیـه همان سال نتیجه آن اعلام گردید این بنا درون شمار یکی از عجایب هفتگانـه جهان درون دوران حاضر شناخته شد.
در دو طرف بنای اصلی دو بنای کوچکتر و قرینـه بهچشم مـیخورد کـه در سمت غرب یک مسجد سهگنبدی وجود دارد کـه از ماسهسنگ (قهوهای مایل بـه قرمز) ساخته شده و در شرق بنایی هست که زمانی بـه مثابه مـهمانسرا بـه کار مـیرفتهاست.
گیوین هامبلی، نویسنده کتاب «شـهرهای هندوستان گورکانی»، مـینویسد کـه ریشـههای ایرانی تاج محل، نخستین و پایدارترین برداشتی خواهد بود کـه یک دانش پژوه رشته معماری اسلامـی با دیدن این بنای یـادبود حاصل مـیکند. بـه نظر او، تاج محل یک نمونـه از معماری صفوی هست و درون واقع، نمایـانگر حد اعلای نبوغ ایرانی درون هنر معماری درون خاک هند است.
هامبلی با استناد بـه سخنان هرمان گوتز، کارشناس تاریخ هنر، مـیافزاید: «تاج محل از بهترین نمونـههای معماری هست که با ذوق و سلیقه صفوی انجام شدهاست… درون تاج محل موارد معدود انحراف از ارتدکسی هنری صفوی را مـیتوان مشاهده کرد کـه شامل»چتریهای راجپوتِ«پیرامون گنبد و تفاوتهایی درون تناسب مـیان گنبد و پایـه آن مـیشود. گلدستهها هم کـه احتمالاً با الهام از آرامگاه»محمود خلجی«در»ماندو«ساخته شدهاند، اندکی متفاوتاند. از غرایب روزگار هست که کـه یکی از»عجایب جهان«که کمترین ارتباط را با هنر گورکانی (مغولی) دارد، بـه نمونـه کلاسیماد تمدن گورکانی تبدیل شدهاست.» بنای تاج محل برروی دو صفه روی هم قرار گرفته است. صفه اول 374 *141 و صفه دوم 120 *120 ذراع است. ساختمان مزار با طرح هشت بهشت طراحی و ساخته شده است. هشت بهشت یـا هشت جنـه نام نوعی طرح معماری هست که بر اساس آن بـه طور معمول درون وسط نقشـه بنا یک فضای مرکزی غالبا گنبدی شکل وجود دارد کـه از مرکز آن چهار محور تقارن عبور مـیکند.
در دو طرف شرقی و غربی عمارت مزار، دو ساختمان کاملا همانند بـه صورت متقارن ساخته شده هست . بنایی کـه در سمت غرب عمارت قرار گرفته، مسجدی هست که از سه گنبدخانـه و سه ایوان ترکیب شده است. درون جبهه شرقی مزار بنایی مشابه مسجد ساخته شده کـه مـهمانخانـه مجموعه هست و درون همـه خصوصیـات کالبدی مانند مسجد هست به جز آنکه محراب ندارد و بر روی سنگفرش آن شکل جانماز ایجاد نشده است.
در بالای عمارت تاج محل، گنبد امرودی (گلابی) شکل قرار دارد کـه دو پوسته است. ارتفاع گنبد اصلی از روی صفه بیش از 50 متر است. درون چهار طرف گنبد اصلی، چهار عدد طاقی با گنبد کوچک قرار دارد. وجود چهار گنبد کوچک درون چهار سوی گنبد اصلی، سنت و شیوه ای هست که آن را درون مقبره امـیر اسماعیل سامانی درون بخارا مـیتوان ملاحظه کرد. بنا بر این، خصوصیت مزبور را مـیتوان از ویژگی های معماری ایرانی دانست.
چهار منار درون چهارگوشـه صفه عمارت مزار وجود دارد. این خصوصیت را حتما به معماری گورکانی نسبت داد. ساختن چهار منار درون چهارگوشـه یک عمارت درون دوره تیموری رایج شد و در دوره گورکانی و به ویژه درون تاج محل، آنـها را بـه صورت مستقل از ساختمان، درون چهار گوشـه صفه ساختند. درب ورودی مجموعه تاج محل دارای 11 گنبد هست که گفته مـی شود نمادی از قبر 11 امام شیعی هست . درون دو طرف آرامگاه درون فاصله 200 متر از آرامگاه دو مسجد قرار دارد کـه بعدها بـه مجموعه اضافه شده هست وجود چهار منار درون گوشـه های صفه موجب شکل گیری فضایی بصری – روانی شد کـه عمارت مزار درون مـیان آن اهمـیت ویژه ای یـافته است، زیرا افزون بر خصوصیـات حجمـییگانـه و ممتاز آن، تمام سطح آن را با سنگ مرمر سفید پوشانده اند، درون حالی کـه سطح صفه اول و نیز مـهمانخانـه و مسجد واقع درون دو سوی آن را با سنگ سرخ پوشانیده اند. درون جلوی عمارت آرامگاه، باغی مربع شکل ساخته شده است. مربع یکی از شکل های کامل و به ویژه یکی از شکل های مـهم و مقدس درون فرهنگ طراحی معماری و شـهری درون ایران است. عرصه باغ نیز با طرح چهارباغ کـه یکی از مـهمترین الگوهای طراحی باغ ایرانی است، ساخته شده است. درون این شیوه، عرصه باغ توسط دو معبر متقاطع بـه چهار قسمت تقسیم مـیشد. هر یک از این چهار عرصه نیز دوباره بـه چهار قسمت تقسیم مـیشد و این روند که تا جای ممکن ادامـه مـییـافت و فضای هر سطح با درختان و گلهای متنوع پوشانده مـیشد.
دروازه با شکوه ورودی باغ و مزار با نام جلوخان، درون وسط جبهه متصل بـه باغ قرار گرفته هست و طرحی تقریبا مانند هشت بهشت اما بـه شکلی ساده دارد. جلوخان نوعی فضای شـهری بـه حساب مـیآید کـه غالبا بـه عنوان فضایی رابط مـیان یک فضای معماری و یک فضای شـهری مانند بازار، معبر یـا مـیدان مورد استفاده قرار مـیگرفته است…
سنگ مر مر و نوشته های هنرمندانـه قبرارجمندبانو
آرامگاه تاج محل امروزه درون جهان سمبل عشق شناخته مـیشود. درون داخل آرامگاه یـا درگاه تاج محل (از عجایب هفتگانـه جدید جهان درون یونسکو) قبر شاه جهان و ارجمندبانو بیگم ممتاز محل وجود دارد کـه با سنگ مرمر یکپارچه تزئین شدهاست کنار سنگ مرمر قبر سمت راست بـه خط نستعلیق فارسی رایج دوره صفویـه نوشته زیر سنگتراشی و سپس با سنگ رنگی تزئین شده است:
مرقد منور ارجمند بانو بیگم مخاطب بممتاز محل متوفی سنـه..1040 ق
در لبه پایین سنگ مرمر یکپارچه گور شاه جهان نوشته شده:
مرقد مطهر اعلی حضرت فردوس آشیـانی صاحبقران ثانی شاه جهان طاب ثراه سنـه ۱۰۷۶ ق)
و بر روی سنگ مزار شاهجهان و همسرش این شعر حک شده است:
برمزارما غریبان نی چراغی نی گلی نی پر پروانـه سوزد نی سراید بلبلی
علاوه بر بیرون و داخل بنای اصلی تاج محل، درون بناهای پیرامونی، طاق ورودی ها و مساجد ذکر شده انبوه آیـات قرآن و نوشتههای فارسی کـه در نـهایت زیبائی و دقت حجاری شده است، دیدگان هر بینندهای را مسحور مـیکند و به عنوان نمونـه درون چهار طرف بنای اصلی آیـات قرآن با سنگ تراشی زیبایی تزئین شده است.
از سنگ نوشته های فارسی بـه خط نستعلیق درهند مـی توان بـه ایوان نوشته های دیوان خاص قلعه لعل اگرا شاه جهان، قصر اکبر شاه اگرا اشعار نوشته شده بر ایوانـها و دیوارها و سنگ قبر (سنگ نوشته ای با نام پنج تن آل عبا ) و دیوار نویسی های متعدد با شعر فارسی، سنگ نوشته های فارسی درگاه جهانگیر، نوشته های قبر تاج محل ارجمند بانو بیگم (15 آوریل 1593 – 17 ژوئن 1631) همسر ایرانی شاه جهان پادشاهان فارس زبان سلسله گورگانی کـه در دیوان خاص قصر آگرا بر پنج کنگره و ایوان اشعار فارسی با آب طلا نوشته شده هست و یک سنگ سیـاه حجاری شده یک پارچه سه متر درون دو متر کـه گویـا شاه بعد از مرگ ارجمندبانو شاه بر آن مـی نشسته و عزاداری مـی کرده اشاره کرد.
روی مزار جهان آرا ( شاه جهان) این بیت نگارش شده است:
بغیر سبزه نپوشدی مزار مرا – کـه قبرپوش غریبان همـین گیـاه بس است.
پدر ممتاز محل آصف خان ایرانی و رئیس تشریفات دربار شاه هندوستان “جهانگير” درون دهلی بود کـه بعد مشاور اول شاه گردید او برادر نور جهان همسر شاه نیز بود. زیبایی ارجمند بانو بیگم به منظور او درون دربار درد سر ساز شد. مـی خواست کـه ارجمند بانو را بـه پسرش پرویز بدهد و امـیر خرم را از عشق ارجمند بانو دور کند بـه همـین دلیل خرم را بـه جنگ درون دکن فرستاد که تا شاید کشته شود .نور جهان خود قشـه بسیـار درناکی دارد او طفل یـاله بوده هست که بـه مراه پدرش از ایران و از اصفهان عازم هند شده هست در بین راه بدلیل فقر و گرسنگی مادرش کـه نمـی خواسته هست فرزندش درون و مصایب سفر آنـها را تحمل کند او را درون کنار چاه آب رها مـی کند که تا بمـیرد ولی کاروانی کـه در همان زمان عازم هند بوده هست او را پیدا مـی کند و به همراه خود بـه هند مـی آور د و سرانجام مادر و پدر این را پیدا مـی کنند و خردسال را بـه خانواده اش باز مـی گرداند. او بـه همراه پدرش درون دربار شاه جا و منزلتی مـی یـابد و به همسری جهانگیر شاه درون مـی آید.
ساختمان تاج محل درون سال 1632م. و1653م. ساخته شده است. یونسکو “تاج محل” را درون سال 1983م در زمره آقار مـیراث فرهنگی جهانی بـه ثبت رساند. نوع سنگتراشی های بنا آن را یکی از عجایب معماری جهان قرار داده است.
یكی از جمله كامل ترین و عالی ترین آثار معماری هند، بنای زیبای تاج محل است. این بنا درون ۲۰۰ كیلومتری جنوب دهلی نو و در منطقه اوتار پرادش واقع شده است.
قسمتهای زیـادی از تاج محل اكنون از بین رفته است. آنچه امروز از این بنا باقی مانده یك باغ اصلی بـه نام چهار باغ و ساختمان سفید مقبره كه گویی روی یك سكو قرار گرفته و به رودخانـه جامو مشرف است.تاج محل بنایی هست با ۵۸ متر ارتفاع کـه در نزدیکی اگرا درون ایـالت اوتار پرادش هندوستان ساخته شدهاست.
درون این مجموعه، حرکت شخص از دنیویترین نماد (بازار) آغاز مـیشود و به اخروی ترین نماد مجموعه (مزار) منتهی مـیشود. درون این بین، مـیدان جلوخان فضایی رابط و برزخ گونـه بین بازار و مزار (دنیـا و آخرت) است. حضور مزار درون باغ را نیز مـیتوان استعارهای از حضور انسان درون بهشت دانست. توجه بـه اصول تقارن، مرکزیت و ریتم نیز از دیگر ویژگی های این مجموعه هست که آن را این چنین ارزشمند ساخته است.
در ایران، ساختن مزار یکی از شیوه های معمول به منظور بزرگداشت بزرگان مذهبی یـا رجال و افراد مـهم اجتماعی یـا کشوری بود کـه به ویژه از دوره ایلخانی بـه بعد بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفت. درون دوره گورکانیـان هند کـه آنان را مـیتوان درون برخی زمـینـه ها وارث تیموریـان دانست، بـه ساختن مزار به منظور بزرگان بـه صورت بارزی توجه شد. درون واقع، فرهنگ ساختن مزار و مقبره به منظور درگذشتگان توسط مسلمـین بـه هند راه یـافته است. زیرا پیش از ورود مسلمانان بـه هند، بسیـاری از هندیها اجساد مردگان را مـیسوزاندند و شیوه ای به منظور تجلیل بزرگان خود نداشتند. درون این دوران، شماری مزار نیز به منظور بانوان دربار ساخته شد کـه تاج محل یکی از آن ها بـه شمار مـیآید.
تاج محل سمبل عشق پایدار و جاودانـه هست اما دستکم به منظور دو نفر مشـهور خلاف آن بوده هست پوتین و همسرش بعد از سفر بـه تاج محل از هم جدا شدند – دایـانا و پرنس چالز نیز تاج محل بـه پایداری عشق آنـها وفا نکرد
تاج محل درون واقع قرار بود کـه فقط آرامگاه ارجمند بانو ملقب بـه ممتاز محل، همسر محبوب پنجمـین پادشاه گورکانی موسوم بـه شاه جهان باشد. ممتاز محل درون 1040 ه.ق. درگذشت و آرامگاه او مـیان سالهای 1049 که تا 1065 هجری قمری برپا شد. امپراتور جایگاهی را درون کنار رود جمنا برگزید. وی قصد داشت به منظور خود نیز آرامگاهی درون کران دیگر رود و برابر آن بسازد و این دو بنا را با پلی بـه یکدیگر متصل سازد بـه نشانـه آنکه پیوند او و همسرش از جریـان زمان هم درون مـیگذرد. قرار بود کـه بر خلاف نمای تاج محل کـه از مرمر سفید بود، آرامگاه شاه از مرمر سیـاه باشد. اما سرنوشت بر این شد کـه آرامگاه دوم هرگز برپا نشود و امپراتور درون کنار همسرش آرام گیرد.
این اثر دارای پیشینـه های چندی ازآرامگاه همایون بوده است. وی کـه دومـین امپراتور گورکانی هند بود بـه ایران تبعید شد. او با کمک شاه صفوی بـه هند بازگشت و فدرت را بدست گرفت او درون بازگشت بـه هند، گروهی از هنرمندان ایرانی را با خود بـه همراه برد. کـه بنای اولیـه چار باغ یـا باغ همایون را درون دهلی ساختند همایون خیلی سریع درگذشت اما بدستور همسرش حجیـه بیگم و توسط غیـاث مـیرزا Mirak Mirza Ghiyath درون سال ( 1569-70 با ییم مـیلیون روپیـه درون وسط باغ آرامگاه عظیم سنگی همایون را ساختند کـه گنبد آن 42 که تا 43 متر ارتفاع دارد و یکصد قبر درون مجموعه باغ و از جمله قبر باربر واقع شده هست این بنا نیز درون فهرست یونسکو قرار داشته و از مکانـهای توریستی دهلی است این بنا الگویی شد به منظور تاج محل بنا بر این شگفتانگیز نیست کـه تاج محل از الگوهای ایرانی و مـیراث معماری هندو بهره گرفته باشد.
تصویر سنگ قبریک شاهزاده 1250 قمری درون کنار مقبره آرامگاه اکبر شاه که درون گنبد آن نیز اشعار فارسی فراوانی بر ایوانـها و سنگها وجود دارد.
قلعه سرخ آگرا
در آگرا و در مقابل تاج محل قلعه سرخ آگرا قرار دارد کـه بدستور اکبر شاه(1556-1605) درون سال 1565 از سنگهای رسی قرمز ساخته شده هست مقبره اکبر شاه درون اگرا نیز نمادی از معماری گورکانیـان تیموری هست و سنگ قبرها و ایوانـها با اشعار فارسی مزین شده و در یکی از سنگ مرمرها نام پنج تن تراشیده شده است.
اما شاه جهان (1630-55)قلعه اگرا را توسعه داد و دیوان خاص را درون سال 1637 و دیوان عام را درون سال 1628 که با سنگهای مرمر سفید بنا شده و همچنین مسجد باشکوه موتی یـا مروارید را بر آن افزود.
این قلعه دو نیم کیلومتر وسعت دارد. درون دیوان خاص تمامـی اتاقها با اشعار زیبای فارسی سنگتراشی شده هست اشعار درون داخل سنگ کنده شده و سپس با سنگ رنگی پر و تزئین شده است تمامـی گل و بوته ها ی رنگی از سنگ ساخته شده و نـه از جوهر. این قلعه نیز از عجایب و شگفتی ها هست تخت سنگی یکپارچه عظیم سیـاهی کـه با اشعار فارسی سنگ تراشی شده و نشیمنگاه شاه جهان بوده هست شاه بر روی آن مـی نشسته و بر آرامگاه تاج محل نظاره و اشک مـی ریخته است.
قلعه سرخ اگرا درون فاصله بیشتر از یک کیلومتر از گنبد تاج محل هست که مساحتی بالغ بر 15هکتار را دربر مـیگیرد و مدت زیـادی محل حکومت اکبرشاه، جهانگیر و شاه جهان بودهاست کتیبههای فارسی زیـادی دیده مـیشود و در ایوان شاهی یـا بارگاه خاص بر روی یکی از دیوارهای شعر بلندی نقش بسته هست که متضمن تاریخ بنانیز مـیباشد.
نوشته های فارسی بر معماری فاخر هندوستان : دکتر عجم
در قلعه اگرا تختی از سنگ مرمر سیـاه بطول تقریباً سه متر و به عرض دو متر هست که درون چهار طرف آن اشعاری بـه خط نستعلیق بسیـار ظریف نقش بسته هست که بـه بندهائی از آنـها اشاره مـیشود و این تخت به منظور جهانگیر کـه ابتدا سلطان سلیم خوانده مـی شده ساخته شده است.
از این دلگشا قصر عالی بنا – سر اکبر آباد شد عرش سا – بود کَنگرش از جبین سپهر- نمایـان چو دندان سین سپهر- بر احوال مردم چنان سر حساب – کـه داند چه بینند شبها بخواب – درون ایوان شاهی بصد احتشام – چو خورشید بر چرخ بادا مدام.
شـهنشاه آفاق شاه جهان کـه نازد بـه او روح صاحب قران- بـه این رونق و زیب و زینت مکان ندیده بـه روی زمـین آسمان. بود صحن بامش چو سیمای مـهر- بزیرش فتاده چو سایـه سپهر- درون فیض شد باز از چار سو- چنین گفت طبع حقایق شناس سعادت سرای همایون اساس.
بر تخت سنگ سیـاه یک تکه حدود سه متر درون دو متر کـه جهانگیر از آن درون طبقه سوم قلعه بر تاج محل نظاره و سوگواری مـیکرده هست چنین نوشته شده:
باشد این تختگاه فرخنده تکیـه گاه خدایگان کریم پادشاهی کـه تیغ او سازد چون دو پیکر سر عدو به دو نيم.
*** قلعه سرخ دهلی
(Red fort) یـا لال قلعه (لال کله) همان مکانی هست که نادر شاه آنرا درون سال 1739 تصرف کرد و کوه نور و گنجینـه های مـهمـی را بـه همراه خود بـه ایران آورد و مقدمات فروپاشی امپراتوری مسلمانان گورکانی را فراهم کرد. قلعه دهلی کـه مجموعۀ قصرهای شاهان گورکانی از شاه جهان بـه بعد درون مساحتی حدود بیست هکتار هست دیوان خاص آن از سنگ مرر سفید و ظریف ساخته شده کـه اطراف آن مملو از پرچین سازی و منبت کاریهای فاخر هست که دارای دو محراب شمالی و جنوبی است. درون این دو محراب بر روی سنگ مرمر سفید بـه خط نستعلیق و با آب طلا بطور زیبایی نوشته شده :
‘سبحان الله این چه منزلهاست – رنگین و نشیمنـهاست – دلنشین قطعۀ بهشت برین چون گویم کـه قدسیـان همت بلند بـه تماشایش آرزومند… ‘
و درون کتیبه محراب شمالی بـه ادامـه چنین نقش بسته است:
‘بمصاحفه آسمانیـان مائل، یـالآلی متلائی هست بانعام زمـینیـان نازل و حوض کـه همـه از آب زندگانی پر بصفار شک نور و چشمـه خور… ‘
ونیز این ابیـات با آب طلا بر دیوار نقش بسته است:
شـهنشاه آفاق شاه جهان باقبال ثانی صاحبقران
در ایوان شاهی بصد احتشام چو خورشید برچرخ بادا مدام
این دو بیت بـه خط نسخ بر پیشانی بنای قلعه لعل دهلی نوشته شده:
طاقی کـه از رواق نـهم چرخ برتر است/ روشن ز سایـه اش رخ تابنده اختر است
این طاق، زیب نـه(9) فلک و هفت کشور هست / از روضه ی منوره ی شاه اکبر است.
عجين شدن معماري ايراني و اسلامي درقلعه سرخ كه درون فهرست آثارجهاني يونسكو ثبت شده همان بس كه درساختمان نـهر بهشت اين قلعه شعر فارسي بـه خط زيباي نستعليق
اگر بهشتي بر روي زمين هست – همين هست و همين هست و همين هست . چشم هرايراني و فارسي زبان را مي نوازد.
كار ساخت قلعه سرخ بـه دستور امپراتور گوركاني درسال ۱۶۳۹ ميلادي هنگامي كه پايتخت خود را از اگرا بـه دهلي تغيير داد، شروع شده و ساخت آن نـه سال بـه طول انجاميد.
اين قلعه هشت ضلعي نامنظم درون كنار رود يامونا يا درياي جمنا كه از حاشيه دهلي مي گذرد قرار دارد و طول آن ۵/۲ كيلومتر و ارتفاع آن از ۱۶ که تا ۳۳ متر متغير است.
ازديگر بناهاي اين قلعه مي توان بـه دروازه لاهور اشاره كرد كه دروازه اصلي قلعه بهشمار ميآيد و نامش از شـهر لاهور واقع درون پاكستان گرفته شده و دروازه دهلي نيز دروازهاي كه بـه سوي دهلي كهنـه بوده است.
دروازه فيل، اثري كه مقابلش دو مجسمـه باشكوه سياه رنگ از فيل قرار داشته كه بعدها درون ۱۸۵۶ توسط اورنگ زيب تخريب ميشود و هماكنون بعد از بازسازي درون موزه ممتاز محل قرار دارد.
نقارهخانـه نيز ازديگر بخشـهاي اين قلعه هست كه بر فراز دروازه لاهور و مقابل چاتاچوك قرار گرفته و از آنجا پنج بار درون روز يا هنگام ورود شاه يا شاهزادگان و خانواده سلطنتي نقاره ميزدند.
هم اكنون هم برخي مراسم رسمي و مناسبتها ازجمله روز ملي هند درون محل قلعه سرخ با حضور مقامات اين كشور برگزار مي شود.
ديوان عام كه حياط بيروني مستقل و بزرگي هست كه با سنگهاي مرمر سفيد فرش شده و شاه روي ايواني درون روي ديوار شرقي ميايستاده و با عموم ديدار ميكرد.
كرسي يا تخت شاهي كه مقابل ديوار داخلي ديوان عام قرار دارد و سكوي بزرگ و شكوهمندي است. اين تخت از سنگ مرمر با حجاريهاي ظريف و جواهر نشان ساخته شده كه درون ۱۸۵۷ جواهرش را خارج كردند.
باغ حيات بخش نيز دراين قلعه باغي بودهاست وسيع و به وسيله دو نـهر زيبا و فوارههاي فراوان تقسيم ميشد اما اكنون اين نـهرها خشك هست و درون آن محل فقط پوشش گياهي باقيماندهاست.
ساوان و بادان نام دو عمارت كلاه فرنگي براي آب هست كه از نام دو ماه از فصل باران گرفته شده و در بعد ديوار مخازني براي آب دارند كه تز اين دو بناي قرينـه داخل نـهرها جاري ميشد.
ظفر محل هم ساختماني هست از سنگ قرمز بين بناهاي ساوان و بادان درون ميان استخري از آب واقع هست كه توسط بهادر شاه آخرين امپراتور گوركاني ساخته شده و در شرق آن پلي چوبي وجود داشته كه هماكنون اثري از آن نيست.
موزهها دراين بنا شامل دو موزهاست يكي شامل اشياء، منسوجات كتابها و دستنوشتههاي تاريخي و هنري هست كه عمدتاً مربوط يه دوران گوراكاني هند يا ايران هست و ديگري بيشتر بـه نمايش جنگافزارهاي قديمي آن دوران که تا زمان اشغال انگليس تعلق دارد.
اين قلعه بعد از صد ها سال همچون نگيني سرخ بـه جاي مانده از معماري ايراني و اسلامي كه مزين بـه اشعار فارسي هست در شـهر دهلي مي درخشد.
***بنای مجموعه قطب منار
یک محوطه و اثر تاریخی ثبت شده درون یونسکو هست در جنوب دهلی هست و از مرمر و سنگ های سرخ و منقش بـه آیـات قرآنی برجسته هست ارتفاع منار 72.5 متر و بلندترین مناره هند محسوب مـی شود. قطب منار سالانـه بیش از سه مـیلیون و 200 هزار نفر بازدیده کننده دارد .
این بنا از اولین و برجستهترین نمونـههای معماری هندو – اسلامـی هست به دستور سلطان ˈمعزالدین غوریˈ از سلسله غوریـان و توسط غلام ترپهسالار او قطبالدین ایبک، کـه بعدها بـه پادشاهی رسید بنیـانگذارده شده و سپس توسط داماد او شمسالدین التمش ادامـه یـافت و در سال 1316 مـیلادی توسط فیروزشاه بـه پایـان رسید. بنا درون سال ۱۳۶۸ مـیلادی براثر اصابت رعد و برق خسارت دید کـه توسط فیروزشاه و اسکندر لودی دوباره مرمت شد.
قطب منار بـه تقلید از ˈمنار جامˈ افغانستان دارای پنج طبقه هست که هر یک از طبقات طراحی منحصر بفرد خود را دارند و کتیبه هایی شامل آیـات قرآن بر آنـها نوشته شده است.در کتیبه های برجسته این منار علاوه بر متون آیـات قرآن، اسامـی قطبالدین ایبک، محمد بن سام و دیگر پادشاهان و امرا را نیز ثبت کرده اند.
بر اساس اسناد تاریخی محوطه اصلی بـه زمان سلطنت پادشاهان آریـایی گوپتا کـه با ساسانیـان درون ایران ارتباطات بسیـار دوستانـهای داشتند مربوط مـی شود و به خدای آریـایی ویشنو بوده هست و بعدها مسلمانان درون جای معبد قدیمـی، مسجد قوة الاسلام را بنا د. و بر منار آیـاتی با سنگ تراشیدند.
قلعه فتح پور سیکری
این بنا درون مدت هیجده سال آغازین سلطنت اکبرشاه و در حدود 25 کیلومتری آگرا بنا و در ابتدای پایتخت وی محسوب مـیشده هست و درون بالای اطاقهای قصر بـه آب طلا ابیـات چهارگانـهای نوشته شده هست که بیتی از آن چنین است،
چون ملک هر کـه کند سجده خاک درون تو – شود از خاصیت خاک درت زهره جبین –
فرش ایوان ترا آینـه سازد رضوان – خاک درگاه ترا سرمـه کند حورالعین
* قلعۀ آمبر کـه یکی از حذابیت های توریستی هند هست و در شـهر جیپور درون مکان بسیـار مرتفعی بر روی کوهها ساخته شده هست و جهانگردان سوار بر فیل بـه قلعه رفت و آمد مـی کنند. این بنا که تا سال ۱۷۲۸ قصر مـهاراجه بودهاست و از نفایس معماری هندوستان محسوب مـیشود. درون روی سنگ نوشتهای که درون دل دیواری قرار گرفته هست جملات زیر نقش بسته است:
«در عهد شـهنشاه سلاطین نشان جلال الدنیـا و الدین محمد اکبر پادشاه خلد الله ملکه بامر عالی بانی قصر سلطنت و کامرانی انوشیروان ثانی مـهاراج راجه مان سینگ ابن مـهاراج… خلد الله اقباله بتاریخ شـهر ذیحجه سنـه هزار و هشت این بنای جنت مثال درون مدت بیست و پنج سال درون نـهایت اهتمام زینت اتمام و زیب اختتام یـافت بالخیر و الاقبال»
همـیشـه که تا که بنای فلک بود بادا بنای دولت عمر تو از خلل خالی تمت فی سنـه۱۰۰۸
مـهمترین و زیباترین مسجد هند هست که درون بخش معروف بـه دهلی کهنـه قرار دارد و معروف هست که درون زمان سلطنت شاه جهان بن جهانگیر با سنگ سرخ و مرمر سفید درون مدت شش سال ساخته شده است. بنای آن درون سال ۱۰۶۰ هجری (مطابق ۱۶۵۰ م) آغاز گردیده و کتیبه آن بـه نام شاه جهان درون شبستان با خط زیبائی خوانده مـیشود. اما مشکل درون اینجا هست که ابن بطوطه درون سفر بـه هند از عظمت این مسجد دهلی تعریف و توصیف کرده و سفرهای ابن بطوطه 1325- 1352 مـیلادی ( ۷۲۵- 754 قمری) بوده است. بنا بر این حتما گفت این مسجد عمر طولانی تری از آنچه تصور مـی شود داشته و در زمان شاه جهان توسعه و تعمـیر شده و یـا ممکن هست خراب شده و در این دوره ترمـیم شده است.
این کتیبه بـه زبان فارسی فصیح بخط نسخ نوشته شده و شامل ده خانـه مستطیل و در هر خانـه سه سطر است. متون هر کدام از مربعها قابل توجه و زیباست ولی به منظور نمونـه بـه متن مربع نـهم و دهم اشارهای مـیشود .
« و مرآت خیـال مرتسم نگشته و حقایقگزاران وقایع دهر و فکرت پردازان نظم ونثر را کـه سوانح نگاران بدایع ارباب مُلک و دولت و صنایع شناسان اصحاب مِکنت و قدر تند افراخته بنائی باین شکوه و عظمت بر زبان قلم زبان نگذشته. فرازنده کاخ هستی و طرازنده بلندی و پستی این بنیـان رفیع را کـه قرهالعین بینش و زینتبخش کارخانـه آفرینش است. »
«پایدار داشته صدای تسبیح مسبّحانش را هنگامـه آرای ذاکران مجامع ملکوت و زمزمـه تهلیل مـهللانش را نشاط افزای معتکفان جوامع جبروت داراد. و رؤس منابرمعموره جهان را بخطبه دولت جاوید طراز این پادشاه دادگر دینپرور کـه بمـیامن ذات مقدس مبارکش ابواب امن و امان بر روی روزگار گشاده هست آراسته داراد بحق الحق و اهله. »
مقبره تیپو سلطان – مـیسور چو سلطان شد شـهید ناگاه- خون خود ریخت فی سبیل الله
گنجینـههای عظیم کتب خطی فارسی و اسلامـی:
هندوستان درون ادبیـات فارسی ریشـه بسیـار کهنی دارد درون شاهنامـه بیشتر از 90 بار نام هند و هندوستان و سند و مکران شده هست و شرح چند نزاع یـا جنگ مربوط بـه ایران و هند هست و این خود نشانگر پیوندهای قدیمـی دو فرهنگ است. ابوریحان بیرونی توجه خاصی بـه هند داشته است. و کتاب ماللنـهد او بسیـار معروف است. تبادل زبانـها وام گیری واژگان امری دو سویـه بوده هست . بیش از سه هزار واژگان مشترک درون دو زبان فارسی و هندی امروزه بکار مـی رود همانطوری کـه زبان فارسی صدهها واژه (5000) بصورت معرب بـه ربان عربی داده صدهها واژه نیز بـه زبانـهای شبه قاره هند داده هست و از آنـها نیز واژگان گرفته است.
انبوهی از کتب خطی فارسی بدلیل بی توجهی و یـا عدم امکانات نگهداری یـا پوسیده و از بین رفته اند و یـا درون حال نابودی هستند.
اشعار فارسی متعدد درون زیـارتگاههای سرینگر-
زبان فارسی توسط مـهاجران ،ادیبان و شعرا ، صوفیـان، لشکریـان و حکام درون هند نفوذ پیدا کرده هست و از قرن ششم هجری، دهلی پایتخت سلاطین مسلمان فارسی زبان قرار گرفت و تا قرن سیزدهم هجری مرکز حکومتهای فارسی زبانان بود. از زبان فارسی درون زبان هندی امروزه بیشتر از دو هزار کلمـه وجود دارد کلمات مشترک بین دو زبان بسیـار فراتر از اینـها هست و درون زبان اردو این مقدار بیشتر از نیمـی از زبان اردو را دربر مـی گیرد.
بطوریکه از کتب معروف تاریخی بـه دست مـیآید، بابر سرسلسه بابریـان درون حضر و سفر کتابخانـهاش را همراه مـیداشت ، درون فتح لاهور و پیروزی بر غازیخان، بابر کتابخانـه غازیخان را بدست آورد کـه دارای کتب ذیقیمت فارسی بود. همایون(18 سال درون دربار صفوی بود) نیز بـه کتاب و کتابخانـه علاقه فراوانی داشت و پسرش اکبرشاه کـه توانسته بود بـه تحصیل بپردازد بـه کتاب عشق عجیبی داشت و در جمعآوری آنـها از هیچگونـه بذل همت دریغی نورزید.
جلال الدین اکبر کـه سرسلسله خاندان تیموریـان بشمار مـیرود کتابخانـه بزرگی را درون تالار وسیعی درون قلعه آگرا نزد برجی بنام برج مثمن قرار داده بود.
گنجینـههای علمـی و ادبی کتابخانـه اکبرشاه از راههای متعددی پیوسته رو بـه افزایش بود اول اینکه خود نویسندگان و مولفان آثارشان را بـه سلاطین تقدیم مـید و دوم اینکه مـهاجرین ایرانی کـه به انتظارب مقام و منزلت رهسپار بـه آن دیـار مـیشدند، نسخ خطی نفیسی را از وطن بـه همراه مـیآوردند و برسم هدیـه بـه اکبرشاه پیشکش مـینمودند.
سوم اینکه درون فتوحات مختلف همانند فتح گجرات ذخائر کتب ذیقیمت بعنوان مال غنیمت نصیب شاه مـیشد چهارم اینکه ماموریتی از طرف پادشاه بـه نقاط مختلف هندوستان و به ممالک اسلامـی جهت خریداری نسخ خطی کتب نادر و مـهمـی فرستاده مـیشدند و پنجم اینکه تعدادی از خطاطان مدام بـه تکثیر نسخ مطلوب شاه اشتغال داشتند.
جمعیتی بـه عنوان خوشنویسان، مقابلهنویسان، مصححین، نقاشان، جدولسازان، جلدسازان و غیره همواره مطابق خواست شاه بـه تذهیب و تزئین و تکثیر کتب مـیپرداختند و به همـین طریق کتابخانـه اکبرشاه توسعه زیـادی یـافته و شامل 24 هزار نسخه خطی شده بود.
جهانگیر، پسر اکبرشاه نیز بـه کتاب و شعر علاقمند بود و کتابخانـه بزرگی داشت و وی هم مانند پدرش دارای ذوق خاصی بـه تذهیب(آب طلا نویسی ) و تزئین آثار ذیقیمت فارسی بود و مربی بزرگ هنرهای زیبا بشمار مـیرفت. اکبر شاه و شاه جهان دلبستگی فراوانی بکتاب و کتابخانـه داشتند و داستان کتاب و کتابخانـه درون زمان آنـها نیز اهمـیت بسزائی دارد. حتی امرا و درباریـان سلاطین مذکور و شاهزادگان آنـها نیز کتابخانـههای مجللی تهیـه نموده بودند.
هنگام بـه پایـان رسیدن حکومت مسلمانان درون دهلی بـه سال 1857 مـیلادی ذخائر کتب سلاطین گورکانی دستخوش دگرگونی اوضاع سیـاسی گردید و نسخه های ارزشمند آنـها بدست ناآرامـی ها به تاراج رفت و تعداد زیـادی از کتابهای نفیس و نسخه های خطی فارسی عربی سانسکریت و اردو بطرق مختلف بـه انگلستان فرستاده شد.
مجموعه کتابهای خطی فارسی درون کتابخانـههای هند درون حدود صد هزار نسخه تخمـین زده مـیشود و شاید این بزرگترین ذخیرهایست کـه از کتابهای خطی فارسی درون جهان وجود دارد.
آرشیو ملی هند درون دهلی نیز گنجیـه با ارزشی از سندهای دوره استعمار درون خلیج فارس را نگهداری مـی کند درون مـیان آنـها دهها سند و مکاتبه و نامـه فارسی وجود دارد.
بعضی از مـهمترین کتابخانـههائی کـه در هند از حیث دارا بودن کتب خطی فارسی دارای اهمـیت هستند مـی توان بـه کتابخانـه قادریـه شـهر بدایون شامل چهار هزار نسخه خطی، کتابخانـه خدابخش، شـهر پنتا ،کتابخانـه موزه مـهاراجا درون شـهر جیپور مجموعه نفیسی از مـینیـاتورها و آثار تذهیبی ایران را داراست ،کتابخانـه آصفیـه ‘کتابخانـه مرکزی حیدرآباد’ یـا مرکز مطالعات و مخطوطات شرقی نامـیده مـیشود بـه سال 1300 قمری تاسیس یـافته هست تعداد نسخ خطی این کتابخانـه 16963 عدد هست و کتابخانـه دانشگاه حیدر آباد کـه شامل 3418 نسخه خطی اشاره نمود.
ازدیگر کتابخانـه ها کـه آثار باارزش فارسی درآن وجود دارد مـی توان از کتابخانـه های زیر نام برد:
کتابخانـه موزه زاهد حیدرآباد دارای کتب خطی و مـینیـاتورهای ایرانی و هندی نفیسی هست ،کتابخانـه (دانشگاه) جامعه ملیّه اسلامـیه دهلی نسخههای خطی آن بالغ بر 2000 جلد هست ،کتابخانـه آرشیوهای ملی هندوستان درون دهلی نیز مجموعه بزرگ اسناد و مدارک تاریخ هند کـه قسمت بزرگ آن بـه فارسی هست ،کتابخانـه دانشگاه همدرد کـه این کتابخانـه بالغ بر 4435 نسخه خطی بـه زبانـهای فارسی، عربی، ترکی و اردو دارد ،کتابخانـه دانشگاه علیگر از معتبرترین مراکز کتب و نسخ فارسی هست و درون این کتابخانـه جمعاً 14460 نسخه خطی اسلامـی نگهداری مـی شود.
کتابخانـه آکادمـی ابنسینا. بیشترنسخههای خطی این آکادمـی درون زمـینـه پزشکی هست و فهرست آنـها توسط رایزنی فرهنگی ایران درون دهلی بـه چاپ رسیده هست ،کتابخانـه دانشگاه کلکته کـه مجموعاً بیش از 330 هزار جلد کتاب دارد و نسخ خطی فارسی را نیز شامل است.
کتابخانـه ملی کلکته کـه مجموعاً بیش از یک مـیلیون کتاب دارد و شامل دو کتابخانـه بزرگ کتابخانـه شاهی و کتابخانـه عمومـی کلکته مـیباشد ،کتابخانـه آکادمـی عبدالباری درون شـهر لکهنو دارای 5000 نسخه خطی هست ،کتابخانـه ناصریـه. دارای حدود 45 هزار کتاب خطی و چاپی فارسی و عربی مـیباشد بسیـاری از نسخههای خطی درون هند از بین رفته و یـا رو بـه نابودی است، اندک توجه انجام شده از سوی مـیکرو فیلم خانـه فرهنگ ج.ا . ایران هست که امـیدهایی را زنده کرده است. به علت فقر فراگیر درون هند شماری از نسخههای معروف از کتابخانـهها سرقت و به خارج هند منتقل شده است.
از شعرای معاصر ایران مرحوم ملک الشعرای بهار بیشتر از هر فردی بـه هند اهتمام داشته و اشعار زیبایی درون وصف هند گفته است. او شعری درون مراسم استقبال از تاگور درون آرامگاه حافظ سروده 1931 و شعر معروف
فیل طبعم یـاد هندوستان گرفت از دیگر اشعار نغز و شیرین او است. سهراب سپهری نیز درون وصف هند شعر زیبایی دارد.
نوشته دکتر محمد عجم
- اهمـیت زبان فارسی درون عصر دهکده جهانی، دکتر محمد عجم – همشـهری، ۲۲آبان ۱۳۸۵
[۱۴]–
[نمادهای ایرانی(خط فارسی و نقاشی) درون معماری های فاخرهند ثبت ... نقاشی نشانه آ]نویسنده و منبع | تاریخ انتشار: Sun, 02 Sep 2018 09:11:00 +0000